Jeśli mamy powiedzieć coś o Papiasie i Janie, to musimy zauważyć, że nie zachowało się nic z tego, co biskup (przypuszczalnie) napisał o Ewangelii Jana (Joh). Natomiast w przedmowie do swojej książki (wg Euzebiusza Historia Kościelna 3.39.3-7) wspomina o apostole Janie, którego wyraźnie odróżnia od “prezbitera Jana”, którego sam spotkał i od którego otrzymał informacje. Euzebiusz krótko wspomina (3.39.17), że Papiasz korzysta ze świadectw zarówno z 1 Jana, jak i 1 Piotra, ale to również wszystko, co mówi się na temat kontaktów Papiasza z literaturą janinową.
Dziecko miłości. Ireneusz i późniejsi pisarze chrześcijańscy utożsamiali autora Ewangelii Jana z synem Jana Zebedeusza, jednego z dwunastu, którego uważali również za tożsamego z “ulubionym uczniem” z Ewangelii, który według Jana 21:23 stał się nadzwyczaj długowieczny. “To jest uczeń, który świadczy o tych wszystkich rzeczach i spisał je (moja kursywa), a wiemy, że jego świadectwo jest prawdziwe” (w. 24; por. 19:35 i nota o 13:23 w Bible 2000). Osoba ta jest zarówno naocznym świadkiem Ostatniej Wieczerzy, procesu w domu Kajfasza, pustego grobu, spotkań ze Zmartwychwstałym, jak i transkrybentem tych świadectw. o tym warto przeczytać
Fakt, że “umiłowany uczeń” zostaje wprowadzony do historii dopiero podczas ostatniej wieczerzy z Jezusem, został zinterpretowany przez niektórych późnych egzegetów jako osoba spoza grupy uczniów, “dwunastu”, którą Jezus stworzył wokół siebie w Galilei.
Zamiast tego, ten nienazwany “inny uczeń” (18:15) byłby społecznie wysoko postawionym Jerozolimczykiem, nawet zaznajomionym z najwyższym kapłanem, który mógłby łatwo wejść na dziedziniec Kajfasza, a nawet wciągnąć tam Piotra. – Przeciwko tej hipotezie byłoby jednak co najmniej dziwne wprowadzenie do opowieści dopiero w ostatnich dniach życia Jezusa ucznia, o którym ewangelista mówi, że najlepiej rozumie Jezusa i którego Jezus, co oczywiste dla wszystkich, kochał najbardziej, i to bez wymieniania kiedykolwiek jego imienia.
Co więcej, jest to też prawdopodobnie tych samych dwunastu, którzy są z Jezusem podczas Jego ostatniej wieczerzy (J 13,18, por. 6,70). Zob. komentarz KNT do Jana autorstwa René Kieffera, s. 321 i 333-4), a wtedy umiłowanym uczniem nie może być nikt inny jak Jan, syn Zebedeusza, co też było dość zgodną odpowiedzią starożytnego Kościoła na pytanie o autorstwo.
Jeden z “filarów” dwunastego kręgu
Umiłowanym uczniem jest więc prawdopodobnie Jan, syn Zebedeusza – jeden z najbardziej prominentnych w kręgu otaczającym Jezusa. Jan był (być może znacznie) młodszym bratem Jakuba, syna Zebedeusza. O tym Jakubie wiemy tyle, że należał do wewnętrznego kręgu Jezusa (trzech, którym pozwolono być z Jezusem przy wskrzeszeniu córki Jaira i w Getsemani): Szymon Piotr oraz bracia Jakub i Jan. Na początku Dziejów Apostolskich Piotr i Jan pojawiają się kilka razy razem, natomiast brat tego ostatniego, Jakub, jest wspomniany dopiero w 12:2 jako męczennik nr 2 we wczesnym kościele, aresztowany i ścięty w 41 roku przez Heroda Agrypę I, który chciał zrobić to samo z Piotrem (i Janem?).
Działanie Agryppy sugeruje, że Jakub syn Zebedeusza był widoczny także z zewnątrz jako jeden z liderów antyautorytarnego ruchu chrystianizacyjnego i dlatego stanowił odpowiednią ofiarę dla władcy, który chciał powstrzymać wierzący w Chrystusa ruch żydowski.
To, że triada trwała we wczesnym kościele, potwierdza nie tylko wczesne męczeństwo Jakuba Zebedeusza, ale także pośrednio Paweł w Gal. 2:9 (zob. przyp. w Biblii 2000). Tam mamy powiedziane, że na zebraniu apostołów (rok 49) była w Jerozolimie grupa trzech przywódców, zwanych “filarami”, składająca się z Jakuba, Cephasa i Jana – w tej kolejności. Pierwszy wspomniany Jakub nie jest jednak bratem apostoła Jana, ale samego Jezusa. Brat Pański, sądząc z Dziejów Apostolskich 12:17b, miał wiodącą rolę we wczesnym kościele już w 41 roku, a potem prawdopodobnie zastąpił brata Jana w “filarach”.
“Filary” jednak rozdzieliły się, gdy Piotr musiał opuścić Jerozolimę w 41 roku, podobnie jak przypuszczalnie dość szybko apostoł Jan (obaj jednak wracają do Jerozolimy na spotkanie apostołów). Kiedy w Dziejach Apostolskich 15 i 21 spotykamy Jakuba, brata Pańskiego, jest on niewątpliwie jedynym przywódcą pierwotnego Kościoła. Tradycja wczesnego kościoła utrzymuje, że apostoł Jan przeniósł się następnie do Efezu, gdzie żył jeszcze przez wiele dziesięcioleci, być może do lat 90. Co robił przez te około 50 lat jako apostoł, świadek posłany przez samego Jezusa? Starożytna tradycja kościelna odpowiada: stworzył to, co nazywamy Ewangelią według Jana
Ewangelia Jana wymagała czasu
Ewangelia Jana posiada pewne cechy, które sugerują długi okres jej powstawania. Należy do nich m.in. fakt, że niektóre fragmenty tekstu wydają się być dodane po fakcie, jako swoiste “powielenie”. Na przykład mowa Jezusa o chlebie życia w rozdz. 6 podaje najpierw to, co zostało nazwane “sapiencjalną” (mądrościowo-teologiczną) interpretacją tego, czym jest Chleb Życia (pełna wiara w Jezusa, 6,35-51ab), po której natychmiast następuje “sakramentalna” interpretacja chleba i wina konkretnie spożywanych w “Wieczerzy Pańskiej” (6,51c-58).
Bardziej wyrazistym przykładem są słowa końcowe z 14,31, które sygnalizują, że dyskurs pożegnalny jest już zakończony, ale i tak jest kontynuowany w rozdz. 15 i 16 (+ wstawiennictwo Jezusa w rozdz. 17), z pewnymi powtórzeniami rzeczy powiedzianych w rozdz. 14.
Trzecim przykładem jest rozdz. 21, który ewidentnie jest napisany po śmierci ucznia – czyli jest dodatkiem do Ewangelii, która kończy się w 20:30-31, a którą uczeń z 21:24 podobno napisał jeszcze za życia. Ponieważ luki między tekstem oryginalnym a prawdopodobnymi dodatkami nie są wcale ukryte, lecz oczywiste, można dojść do wniosku, że dla addera, czyli ostatecznego redaktora, ważne było jedynie to, by w spisanej Ewangelii znalazło się jak najwięcej cennego materiału tradycji janinowskiej, natomiast literackie splatanie czy logika narracji miały mniejsze znaczenie.
